Hương bài chùa Keo

Cây hương bài được trồng để lấy rễ - nguyên liệu để làm hương

Về chùa Keo những ngày này, rất dễ nhận thấy thoang thoảng mùi thơm dịu từ xưởng sản xuất hương sau khuôn viên chùa. Trên khắp khoảng sân của Tổ đình chùa Keo, hương được bày ra từng khoảng rộng tràn ngập màu vàng đỏ đẹp mắt cùng mùi thơm riêng biệt. Theo Đại đức Thích Thanh Quang, trụ trì chùa Keo: Nghề làm hương bài tại đây có từ hàng mấy trăm năm nay, nổi tiếng nhất nhì vùng châu thổ sông Hồng. Trải qua hàng trăm năm biến thiên của lịch sử, nghề làm hương vẫn được duy trì và phát triển. Trước là để cúng Phật, Thánh tại chùa và phục vụ tín ngưỡng của nhân dân, du khách có nhu cầu.

Sau khuôn viên chùa, anh Vũ Xuân Minh, phật tử tại chùa Keo đang chuẩn bị nguyên liệu làm hương chia sẻ: Mỗi cây hương bài đều được chăm chút rất tỉ mỉ. Cấu tạo chính của một cây hương gồm 3 phần: tăm hương, bột hương và keo bời lời kết dính phần que và bột hương. Nguyên liệu để làm nhang bài chùa Keo là các nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên, gần gũi với người dân, như cây trám, rễ cây bài, củ cây bài,... Sau khi được thu hoạch, rễ cây bài, củ cây bài được đem phơi khô, ghiền thành bột rồi se vào các que tre, nứa đã được làm sẵn trước đó; đây là công đoạn khá khó và cần sự khéo léo, tỉ mỉ từ đôi bàn tay của người làm hương. Bước cuối cùng trong quy trình làm hương bài chính là đem những que tre, que nứa đã được se hỗn hợp vào đem đi phơi nắng để khô lại.

Thông thường, hương được phơi trên phên tre, để khô tự nhiên; nếu trời nhiều nắng, hương chỉ cần phơi một ngày, trời ít nắng thì từ hai đến ba ngày. Sản phẩm sau khi được phơi khô thì có thể đưa vào sử dụng và đem ra thị trường buôn bán.

Công đoạn phơi hương cho khô

Thợ làm hương bài là những phật tử của chùa Keo. Ngày xưa, khi chưa có máy móc, mọi công đoạn đều phải làm thủ công nên rất vất vả. Từ việc mua tre đem về cưa thành từng khúc, chẻ nhỏ, vót rồi phơi khô để làm cốt cho đến nghiền bột, phơi hương thành phẩm,... đều phải làm bằng tay. Trước đây, người dân làm hương bằng cách se bằng tay nên năng suất thấp và hương làm ra cũng không đều. Mấy năm trở lại đây, khi máy làm hương ra đời, đã giúp cho công việc của người làm hương bớt vất vả, cực nhọc, năng suất tăng cao từ 2 vạn đến 5 vạn que hương một ngày, giảm công lao động và cây hương làm ra rất đều, đẹp.

Trong các công đoạn làm hương, công đoạn trộn keo là khó nhất. Dù đã có máy móc hỗ trợ nhưng người thợ làm hương vẫn phải có sự chỉn chu, tỉ mỉ và đôi bàn tay khéo léo để trộn keo. Keo lúc nào cũng phải đạt được yêu cầu về độ mịn, độ ẩm thì mới có thể bám chặt vào thân hương; nếu pha trộn không đúng cách thì hương sẽ không thơm, cháy không đều hoặc tắt nửa chừng. Nếu như trước đây, trộn keo phải dùng tay để nhồi, dùng chân để dậm thì giờ đây nhờ có máy móc nên tiết kiệm được thời gian hơn. Sau khi nguyên liệu đã chuẩn bị xong, bột và tăm hương sẽ cho vào từng bộ phận của máy để vận hành. Người làm chỉ việc ngồi đợi que hương hoàn thành ra rồi đem phơi.

Đóng gói, hoàn thiện sản phẩm

“Người thợ trộn bột cần phải có kinh nghiệm thì người vận hành máy đòi hỏi phải có sự khéo léo. Mặc dù đây là công việc không quá vất vả nhưng lại mất khá nhiều thời gian. Nếu tăm hương đang làm bị nghẽn, phải nhanh chóng xử lý để cho máy hoạt động trở lại”. Chị Nguyễn Thị Thắm, người dân xã Duy Nhất, thợ điều khiển máy cho hay.

Hương bài chùa Keo được sản xuất quanh năm, nhưng bận mải nhất vẫn là dịp cuối năm và đầu năm, lượng hương phục vụ cho nhu cầu của thị trường tăng gấp đôi, gấp ba; các thương lái từ các tỉnh như: Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Ninh Bình, Nghệ An,... phải gọi điện đặt hàng trước. Không chỉ dâng cúng Phật, Thánh tại chùa và phục vụ tín ngưỡng của nhân dân, du khách có nhu cầu, sản xuất hương bài cũng là để gìn giữ một nét đẹp truyền thống được kính trọng trong văn hóa tâm linh của người Việt.